آشنایی با اکوتوریسم و نقش آن در حفظ محیط زیست

آشنا با مفهوم اکوتوریسم

اکوتوریسم، نوعی رویکرد گردشگری است که در آن گردشگران با اهداف مشخص به سفری مسئولانه از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده جهان می پردازند. هدف از رویکرد بیشتر آموزش و تربیت مسافران برای حمایت از اکوسیستم و منابع طبیعی، احترام به فرهنگ ها و عقاید مختلف و حقوق بشر و توسعه اقتصادی و سیاسی جوامع محلی می باشد. از دهه ی ۸۰ تا به حال، اکوتوریسم به عنوان یکی از دغدغه های اصلی طرفداران محیط زیست در نظر گرفته می شود بنابراین نسل های آینده ممکن است که مقصدهایی را تجربه کنند که نسبتا بکر و دست نخورده است. ما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره ی این مهم اطلاعات مناسبی را ارائه دهیم تا شاید بتوانیم سهم خود را در حفظ و نگهداری محیط زیست که میراث جهانیان است داشته باشیم.

مطالب مرتبط:
ترفندهایی کاربردی برای کاهش تولید زباله در سفر!
۷ روش آسان برای پاکسازی دریای خزر
آموزش تفکیک زباله ها برای بازیافت

به طور کلی، اکوتوریسم با قسمت های زنده محیط های طبیعی سر و کار دارد و تمرکز آن بر روی موضوعاتی چون «مسئولیت اجتماعی در سفر»، «رشد شخصیتی»، و «محیط طبیعی با دوام» می باشد. اکوتوریسم شامل سفرها و مقصدهایی می شود که جاذبه های اصلی آنها «زیست گیاهی و جانوری» و «میراث فرهنگی» آن مناطق می باشد. این نوع خاص از صنعت گردشگری، قصد دارد تا به گردشگران بینشی درباره اثر انسان بر روی محیط ارائه دهد و به آنها یاد بدهد که برای زیست بوم های طبیعی ارزش بزرگتر و بیشتری قائل شوند.

برنامه های مسئولانه اکوتوریسم شامل بخشهایی می شود که جنبه های منفی گردشگری امروزی را بر محیط به حداقل برساند و یکپارچگی فرهنگی را افزایش دهد. همچنین بخش مهمی از اکوتوریسم ارتقای سیستم بازیافت، صرفه جویی در آب و انرژی و خلق فرصت های اقتصادی برای جوامع محلی می باشد.

مختصری از تاریخچه اکوتوریسم

پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقه کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط، Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده‌است که این واژه را به کار برده‌است. برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.

برخی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده‌است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی‌رویه از منابع نگران بودند، باز می‌گردد

انواع اکوتوریسم

گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی، دامنه‌نوردی، مردم‌شناسی و طبیعت درمانی. با اینکه «زمین گردشگری» گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیر شاخه بوم گردشگری محسوب نمی‌شود اما در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخل اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمی‌باشد و توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است.

اصول اکوتوریسم چیست؟

با توجه به گذشت ۲۵ سال از شروع به کار کردن انجمن جهانی اکوتوریسم (TIES) جهت بررسی اصول اکوتوریسم سه اصل عمده در آن وجود دارد که آن ها به ترتیب زیر هستند:

• وابسته به طبیعت باشد.
• از لحاظ اکولوژیک پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت نداشته باشد.
• آموزش و ارایه ارزش های منطقه مورد بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.
• جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.

اگر بخواهیم کمی خلاصه تر مفهوم اکوتوریستم را شرح دهیم اینطور بیان می شود که رفتار ما در طبیعت چیزی جز حفظ و نگهداری از محیط زیست را نشان ندهد و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم را پیشه راه خودمان قرار دهیم. کسانی که می خواهند در این زمینه مشارکت عمده ای داشته باشند می بایست اصول زیر را حتما رعایت کنند:

۱- به حداقل رساندن آسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت

۲- ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی و ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی

۳- فراهم کردن تجربه ی مثبت و لذت بخش از سفر هم برای مسافران و هم برای افراد محلی

۴- ایجاد منافع مستقیم مالی برای حفظ و حراست از زیست بوم

۵- ارائه و تلاش در ایجاد تجربه ی به یاد ماندنی برای مسافران به گونه ای که آن ها را نسبت به منطقه میزبان دلسوز و حساس کرده و به اوضاع اجتماعی، آب و هوایی، زیست محیطی و سیاسی آن منطقه اهمیت بدهند

۶- طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی

۷- آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی

بوم گردی و اکوتوریسم در ایران

یکی از پایدارترین انواع طبیعت گردی و سازگارترین انواع توریسم با محیط زیست اکوتوریسم است و ایران به جهت دارا بودن توانایی ها و جاذبه های چشمگیری که دارد از انواع تنوع اقلیمی و پوشش های گیاهی یکی از کشورهای مهم دنیا محسوب می شود. از همین رو توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و همچنین ایجاد علاقمندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونمان می تواند باعث تداوم و بقای گنجینه ها و میراث طبیعی و انسان ها خواهد شد و این توسعه پایدار را در پی دارد.

ایران از نظر اکوتوریسم از جایگاه ویژه ای ویژه ای برخوردار است. دلیل این موضوع را می توان تنوع اقلیمی بی نظیر کشورمان دانست. ایران کشوری چهار فصل است؛ همزمان که می تواند در یک نقطه دارای جاذبه های زمستانی مانند اسکی باشد، در نقطه ای دیگر در همان زمان دارای جاذبه های منحصر به فرد تابستانی است. خوشبختانه در سال های اخیر علاقه ی خاصی به سفرهای بوم گردی و اکوتوریسمی در بین مسافران به وجود آمده است.

سفرهایی خاص مانند تور پرنده نگری در تالاب میانکاله، بازدید از جنگل راش که از بقایای جنگل های باستانی هیرکانی است و بسیاری موارد دیگر مانند بازدید از دره راگه که یکی از سه ژئوپارک ثبت شده در ایران است. اکوتوریسم در ایران دارای شاخه های متعدد و فعالیت های گوناگونی است. شاخه هایی همچون گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، گردشگری ماجراجویانه و کشاورزی و فعالیت هایی که هریک وابسته به موقعیت جغرافیایی خاص خود است.

• ایجاد دوستی بین فرهنگ ها و جوامع

آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان این منطقه یکی از اصولی ترین مواردی است که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد. در بوم گردی، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند؛ در این در این ارتباطی که بین میزبانان و گردشگران به وجود آمده، مردم منطقه با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورهای جهان آشنا می شوند و این دو گروه رفته رفته نوعی علاقه نسبی به یکدیگر پیدا می کنند و سبب ایجاد آشنایی و فرهنگ دوستی گردشگران نسبت به شهر مقصد می گردد.

• حفظ منابع و میراث طبیعی  

یکی از شعارهای اکوتوریسم این است، که می گویند شما زمانی که به طبیعت می روید، تنها رد پایتان در آنجا باقی خواهد ماند و به جز خاطراتتان چیزی با خودتان از طبیعت به خانه بر نمی گردانید. این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می شود. همچنین لازم به ذکر است بگوییم که بوم گردی با ایجاد فرصت های مناسب برای پیشرفت و توسعه اقتصادی می توان جایگزین مناسبی برای سایر منابع درآمدی مردم منطقه به شمار بیاید و از روی آوردن محلی ها به راه های دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمین های کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، جلوگیری کند.

• پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه

از دیگر مزایایی که اکوتوریسم می تواند برای صنعت گردشگری هر منطقه دارا باشد، کمک به پایداری و حفظ فرهنگ مردم آن منطقه می باشد، چرا که مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش صنایع دستی و محصولات دامی و همچنین مشارکت دادن گردشگران در فعالیت های روزمره خودشان به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هر چه بیشتر در حفظ آن کوشش خواهند کرد.

• کمک به توسه پایدار  

یکی دیگر از اهداف اکوتوریسم گسترش امکانات، بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان ها است و این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسل های آینده هم مد نظر قرار می گیرد. این به معنای آن است که این فعل تنها کمکی به حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نبوده بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی را به همراه دارد، با این تفاوت که این رشد هیچ گونه تخریب و تاثیرات منفی بر روی طبیعت ندارد و سبب بر هم زدن تعادل زیست محیطی هم نمی شود. دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.