یکی از جشن‌های دوازده‌گانه در ایران باستان «آبانگان» بوده است. این جشن به استناد برخی گاه‌شماری‌ها، دهم آبان‌ماه که نام روز با ماه همسان بود، در ستایش «آناهیتا»، ایزدِ آب‌های روان برگزار می‌شد.
شاید امروز آنچنان که باید آب را مقدس ندانیم و آن احترامی که باید برای این مایه حیات قائل باشیم، به فراموشی سپرده باشیم. شاید آلوده کردن و استفاده بی‌رویه از آب جزوی از عادات روزمره ما شده باشد. شاید آنقدر که باید، متوجه بحران بی‌آبی نیستیم، اما در روزگارانی در ایران باستان این عنصر حیات بسیار مقدس بود و مردمان آن زمان بر این باور بودند که هرگز آب را آلوده نکنند و حتی این کار جرم محسوب می‌شد. آن‌ها در آبان ماه که به معنای ماه آب‌هاست به ستایش آب و *آناهیتا (الهه آب‌ها) می‌پرداختند و روز آبان از این ماه را جشن می‌گرفتند. آیینی که امروز در غبار فراموشی است و شاید در معدود جاهایی از ایران آن را جشن بگیرند.
روایت‌های گوناگون و گاه غیرمستند از دلایل برگزاری جشن آبانگان وجود دارد، اما در تمام این روایت‌ها آنچه حائز اهمیت به نظر می‌آید این است این جشن در ستایش آب برگزار می‌شده است. یکی از روایت‌ها مربوط به پیروزی «زَو» بر افراسیاب است؛ «زو» پسر تهماسب بود و وقتی بر افراسیاب پیروز شد قنات و نهرهایی را احداث کرد تا همه ایرانیان آب داشته باشند.
در کتاب «گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان» نوشته «هاشم رضی» در این‌باره آمده است: «در دوران جنگ‌هایی میان ایرانیان و تورانیان، به فرمان افراسیاب کاریزها و نهرهای آب ویران و پُر شده بود. زَو پسر تهماسب دستور داد آن کاریزها را آباد و لایروبی کنند، و نهرها و بزرگ آب‌روان‌هایی ساختند و به همه جا ترتیبی داد تا جوی‌های آب برسد. در این روز بود که به همه مردم کشورها آگاهی رسید که پادشاهی از ضحاک بشد و فریدون به پادشاهی رسید و مردمان پس از دوران دراز، ایمن و آسوده خاطر شده و به کارهای خود پرداختند.»
یکی دیگر از روایت‌هایی که درباره برگزاری آبانگان مطرح بوده، این است که به مدت هشت سال در ایران خشکسالی شده بود و بسیاری در این قحطی از بین رفتند، پس از این دوران بی‌رونق باران می‌بارد و آن روز را مردم به جشن و شادی می‌گذرانند.
هاشم رضی در کتاب گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان نیز در این‌باره نوشته است: «انگیزه‌ای دیگر برای این جشن [وجود داشت] آن‌که مدت هشت سال در ایران باران نبارید و بر اثر این مصیبت، خشکسالی و قحطی به وجود آمد، بسیاری از مردم هم تلف شدند و بسیاری ترکِ شهر و دیار کرده و به جاها و سرزمین‌های دیگر رفتند. سرانجام پس از هشت سال، در چنین روزی باران بارید و خشکسالی و بیماری و ناداری (نداری) و رنج از میان رفت. به همین جهت، مردمان این روز را گرامی داشته و هرسال به جشن و سرور و شادمانی پرداختند.»
آداب و رسوم «جشن آبانگان»
امروز این آیین به فراموشی سپرده شده و شاید تنها در برخی از آتشکده‌ها برگزار شود. همچنین، بسیاری از آیین‌های مرتبط با آن تحریف شده است، اما آنچه در متون و کتاب‌های تاریخی آورده شده، این است که زرتشتیان در این روز به آتشکده می‌رفتند و سپس در کنار جوی‌ها و نهرها «اوستای آبزور» (بخشی از اوستا درباره آب و آبان) را می‌خواندند و بعد به شادمانی و سرور می‌گذراندند. همچنین روایت شده است اگر در روز آبانگان باران می‌بارید، جشن از آن مردان بوده و آن‌ها خودشان را در آب می‌شستند و اگر باران نمی‌بارید زنان مالک آن روز بودند و آب‌تنی می‌کردند.
آبانگان در گاهشماری‌های قدیم معمولا در دهمین روز ماه آبان جشن گرفته می‌شد، اما با تغییر روزها در تقویم‌های جدید، گاه این جشن در چهارم آبان‌ماه برگزار می‌شود.
*آناهیتا یکی از الهه‌های ایران باستان بوده که به او آناهیتا، آناهید، آناهیت و آنایتیس نیز گفته می‌شد، اما نام اصلی او در آن زمان «اَردَویسور آناهیتا» بوده است. آناهیتا (الهه آب‌ها) نماد پاکی، آبادانی و جریان داشتن زندگی بوده است. یک سازه برنزی با سر و شکل یونانی از این الهه باستانی ساخته شده است که هم‌اکنون در موزه بریتانیا شهر لندن نگهداری می‌شود.
بازدیدها: 0