مزداوند شهری در استان خراسان رضوی در شرق ایران است . این شهر در بخش مرزداران شهرستان سرخس قرار دارد. سرخس ۲۰۰ کیلومتری مشهد، بین مرز ایران و ترکمنستان واقع شده است. شهر مزداوند یا مزدوران (مرزداران) در مغرب و جنوب سرخس واقع شده است و از نظر سابقه سکونتی و منشاء قومی با منطقه مشرق و شمال سرخس تفاوت های زیادی دارد. شهر مزداون در زمره دهستان های بسیار قدیمی شهرستان سرخس بشمار می رود و دارای موقعیت سوق الجیشی مهم و به منزله دروازه ورودی سرخس محسوب میشود. بخش عمده ای از مردم این شهر فارسی و برخی دیگر بلوچی و ترکی سخن می گویند که این حکایت از ترکیب قومی در این شهر دارد.
غار مزداوند
دهانه غار درمیان تخته سنگی رو به مشرق قرار گرفته و عرض ورودی آن دو متر و ارتفاع آن ۲٫۵ متر است. اگر چه این غار از نظر وسعت، با صد متر طول، پنجاه متر عرض و بیست متر ارتفاع، غار بزرگی محسوب می شود ولی چند ستون استالاگمیت نیز که در آن تشکیل شده بر زیبایی آن می افزاید. درون غار خشک است و برای تهیه آب باید از چشمه بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد، استفاده نمود. در نزدیکی مزدوران یا مزداوند چشمه های آب گرم معدنی نیز وجود دارد.
غار مزداوند دارای تالاری بزرگ است که در گذشته محل زندگی خفاش های نعل اسبی بود که از خفاش های نایاب می باشند ولی امروزه به علت ایجاد روشنایی در محیط خفاش ها به محل های تاریک و دنج غار فرو رفته اند.
هنگام ورود به غار دست چپ کنتور برق برای روشن شدن غار وجود دارد. حدود ۵ متر از غار باریک است به طوری که تک نفره پشت سرهم باید داخل بروید. سپس یک قسمتی را باید به فاصله ۲ متر بصورت نشسته ادامه داد. سپس فضا خیلی بزرگ شده و حدود ۱۵متر عرض و به اندازه ای حدود ۳ طبقه تا سقف فاصله هست که به دلیل برق کشی فضا نورانی و قشنگ دیده میشود. بعد از ۳۰ متر جلو رفتن به یک دوراهی میخورید که هیچ کدام از آنها انتها ندارد و به دلیل کمبود اکسیژن نمیتوانید زیاد دور شوید، نهایت مسیری که میتوانید ادامه دهید ۱۰۰ متر و شاید کمتر است.
این غار به دلیل نزدیکی به جاده، کوهنوردان، غارنوردان و حتی گردشگران ماجراجوی زیادی را به خود جذب می کند و با احداث جاده جدید در حاشیه جاده قرار گرفته و منظره بیرونی غار چشم انداز بسیار زیبایی دارد، داخل غار نیز دارای محوطه های وسیعی میباشد. یک درب بر ورودی این غار نصب شده است که چندان با چهره طبیعی غار سازگار نیست.
کشف غار مزداوند
این غار در سال ۱۳۳۵ توسط دو غارنورد (زنده یاد منوچهر مهران و زنده یاد خورشیدی) کشف شد که در آن زمان یکی از بزرگ ترین غارهای کشف شده در ایران به شمار می رفت.
نزدیکترین غار:
در نزدیکی این غار، غار دیگری به نام بزنگان وجود دارد که برای دیدن آن باید به جنوب غرب روستای بزنگان از توابع شهرستان سرخس بروید. قدمت این غار نیز به دوره پیش از میلاد می رسد و از لحاظ تاریخی در زمره آثار تاریخی ایران قرار دارد که با شماره 659 به ثبت رسیده است. روستای بزنگان در 128 کیلومتری شرق مشهد در یک منطقه دشتی قرار گرفته و رشته کوه زیبای آن در بین کوهنوردان کشور مشهور است.
به گفته اهالی احتمالا این دو غار (مزداوند و بزنگان) به هم راه دارند.
موقعیت مکانی:
مشهد، ۹۵ کیلومتری جاده مشهد به سرخس، ۳ کیلومتری شهر مزداوند (مرزداران)